ณ ใจกลางหมู่บ้านในตำบลจะแหน อำเภอสะบ้าย้อย จังหวัดสงขลา ท่ามกลางเรือกสวนและผืนป่า สถาบันศึกษาปอเนาะมะฮัดดารุสสาลามมิได้เป็นเพียงศูนย์รวมของการศึกษาศาสนา แต่ยังเป็นดุจป้อมปราการแห่งความหวัง ที่กำลังต่อสู้กับภัยคุกคามแห่งยุคสมัยอย่างยาเสพติด พร้อมกับส่งเสียงปรารถนาเรียบง่าย แต่เปี่ยมความหมายถึง “เสาธงชาติไทย” ซึ่งเป็นสัญลักษณ์ของการดำรงอยู่ร่วมกันในผืนแผ่นดินนี้
ภาพนักเรียนปอเนาะตัวน้อยและเยาวชนที่รวมพลังกันขึ้นป้าย “ปฏิเสธกระท่อมและยาเสพติด” อย่างพร้อมเพรียงบริเวณด้านหน้าสถาบัน คือจุดเริ่มต้นของการลงพื้นที่ติดตามและให้กำลังใจของ นายธีรวิทย์ เฑียรฆโรจน์ ผู้อำนวยการกองส่งเสริมและสนับสนุนงานพัฒนาเพื่อความมั่นคง ศูนย์อำนวยการบริหารจังหวัดชายแดนภาคใต้ (ศอ.บต.) ซึ่งเป็นไปตามนโยบายขับเคลื่อนของ พ.ต.ท.วรรณพงษ์ คชรักษ์ เลขาธิการ ศอ.บต. ที่เล็งเห็นพลังของการร่วมมือกันในระดับชุมชน
“เราเห็นความพยายามที่หลายๆ ฝ่ายลุกขึ้นมาปฏิเสธยาเสพติด ปฏิเสธกระท่อม ที่นี่ได้สร้างความตระหนักให้นักเรียนปอเนาะแล้ว ยังได้สื่อสารกับชาวบ้านในชุมชนด้วย ถือเป็นสิ่งที่ดีและทรงพลัง” นายธีรวิทย์กล่าวชื่นชม นั่นเพราะปอเนาะมิได้จำกัดบทบาทเพียงในรั้วสถาบัน แต่ยังเชื่อมโยงกับวิถีชีวิตของชุมชนอย่างแนบแน่น
นายอับดุลรอซะ โต๊ะหะ เจ้าของสถาบันปอเนาะฯ ผู้เปรียบเสมือนเสาหลักของที่นี่ ยืนยันถึงรากฐานทางศาสนาอันแข็งแกร่งในการต่อสู้กับภัยร้าย “ศาสนาอิสลามเขาห้ามอยู่แล้ว” เขากล่าวหนักแน่น หลักการแห่ง “ฮะรอม” หรือสิ่งต้องห้ามตามบทบัญญัติศาสนา ถูกนำมาสอดแทรกอย่างต่อเนื่องในการเรียนการสอนให้กับชาวบ้านกว่า 50 ชีวิต ที่หมุนเวียนมาศึกษาศาสนาสัปดาห์ละสองวัน และที่สำคัญ ผู้นำศาสนาในพื้นที่ยังใช้เวทีศักดิ์สิทธิ์อย่างการอ่าน “คุฎบะห์” (ธรรมเทศนาประจำวันศุกร์) ในมัสยิด เพื่อย้ำเตือนถึงโทษภัยของยาเสพติดอย่างสม่ำเสมอ นี่คือการสร้างเกราะป้องกันทางจิตวิญญาณ ที่หยั่งรากลึกในความศรัทธาของคนในพื้นที่
นอกเหนือจากการประกาศสงครามกับยาเสพติด ปอเนาะมะฮัดดารุสสาลามยังเป็นต้นแบบของการสร้างโอกาสและอาชีพให้แก่เยาวชน โดยเฉพาะกลุ่มเด็กกำพร้าที่ขาดแคลนทุนทรัพย์ โครงการส่งเสริมอาชีพเลี้ยงไก่ ที่ได้รับการสนับสนุนจาก ศอ.บต. ได้กลายเป็นแหล่งรายได้สำคัญ
“ไก่ที่ ศอ.บต. มอบให้ สามารถสร้างรายได้ให้กับเด็กนักเรียน โดยเฉพาะที่เป็นเด็กกำพร้า ไม่มีเงินจะซื้อข้าว ทางปอเนาะจึงนำไข่ที่ได้มาทำเลี้ยงกินพร้อมกัน” นายอับดุลรอซะกล่าวด้วยรอยยิ้มและแววตาแห่งความขอบคุณ นี่คือการบ่มเพาะเมล็ดพันธุ์แห่งอนาคต ด้วยการมอบทักษะชีวิตและสร้างความมั่นคงทางอาหาร ให้เด็กๆ มีพลังที่จะเติบโตขึ้นอย่างสมบูรณ์ ไม่ต้องหันหน้าเข้าหายาเสพติดเพราะความขาดแคลน
แต่ท่ามกลางการขับเคลื่อนอันเข้มแข็งและการสร้างสรรค์สิ่งดีงาม นายอับดุลรอซะ โต๊ะหะ ได้กล่าวถึงความปรารถนาที่เรียบง่าย แต่เต็มเปี่ยมด้วยความหมายลึกซึ้ง “ตอนนี้ที่สถาบันปอเนาะไม่มีเสาธงชาติไทย จึงอยากขอให้ ศอ.บต. มาติดตั้งเสาธงตรงด้านหน้าปอเนาะ เพราะเราอยู่ในประเทศไทย เราต้องมีเสาธงชาติไทย พอไม่มีเสาธง ก็รู้สึกว่าไม่ครบองค์ประกอบ”
คำกล่าวนี้สะท้อนเกินกว่าแค่การร้องขอวัตถุ มันคือเสียงเพรียกจากหัวใจของสถาบันศาสนาและชุมชน ที่ปรารถนาจะแสดงออกถึงความเป็นส่วนหนึ่งของผืนแผ่นดินไทยอย่างสมบูรณ์แบบที่สุด ท่ามกลางความซับซ้อนของปัญหาชายแดนใต้ ที่มักถูกมองผ่านเลนส์ของความมั่นคงและอัตลักษณ์ที่แตกต่าง คำขอเสาธงชาติไทยจากปอเนาะแห่งนี้ จึงเป็นสัญลักษณ์อันทรงพลังของความปรารถนาที่จะรวมเป็นหนึ่งเดียวภายใต้ร่มธงเดียวกัน เป็นการยืนยันว่าการสร้างสันติสุขที่แท้จริงในพื้นที่นี้ ไม่ได้จบลงเพียงแค่การปราศจากยาเสพติดหรือความขัดแย้ง แต่คือการสร้างความรู้สึกของการเป็นเจ้าของประเทศร่วมกัน การยอมรับในความหลากหลาย และการเชื่อมโยมหัวใจของผู้คนให้เป็นหนึ่งเดียวภายใต้ “ความเป็นไทย” ที่ครอบคลุมทุกอัตลักษณ์
ปอเนาะมะฮัดดารุสสาลาม จึงไม่ได้เป็นเพียงสถาบันศึกษาศาสนา แต่เป็นทั้งสมรภูมิแห่งการต่อสู้กับยาเสพติด อู่ข้าวอู่น้ำแห่งการสร้างอาชีพ และศูนย์รวมแห่งความปรารถนาที่จะเห็นธงชาติไทยโบกสะบัดอย่างสง่างาม เหนือผืนดินที่พวกเขาเรียกขานว่า “บ้าน” อย่างแท้จริง
